Κόρη, Έφηβη, Γυναίκα, Μητέρα: Διαφορετικές Εκφάνσεις της Θηλυκότητας | 7 & 8 Απριλίου 2023

Το Ινστιτούτο Κλασικής Ψυχανάλυσης διοργανώνει διημερίδα στις 7 και 8 Απριλίου με τίτλο “Κόρη, Έφηβη, Γυναίκα, Μητέρα: Διαφορετικές Εκφάνσεις της Θηλυκότητας”. Στη διημερίδα θα αναφερθούμε σε κλινικά και θεωρητικά ζητήματα επί των εκφάνσεων της θηλυκότητας με σκοπό να ρίξουμε φως στην ανάλυση περιπτώσεων που πάνε πέραν του Οιδιπόδειου Συμπλέγματος.

Η “Σκοτεινή Ήπειρος”

Τελικά, ο Φρόϊντ αποκαλεί την γυναίκα «σκοτεινή ήπειρο» (1926). Μεταφορικά, οι καταβολές του σκότους της θα πρέπει να αναζητηθούν στο πελώριο ηπειρωτικό της εκτόπισμα. Συνεπώς, παραδεχόμαστε ότι αυτές οι καταβολές δεν μπορεί να είναι εκ γενετής, προέρχονται από το παρελθόν της – την παιδική της ηλικία. Εκεί αρχίζουν σιγά-σιγά να οργανώνονται. Βαθμιαία και ανεπαίσθητα παίρνουν τελικά τις ποικίλες εκφάνσεις της θηλυκότητας.

Συγκεκριμένα, χρησιμοποιώντας την παραπάνω περιγραφή, ο Φρόϊντ μας δείχνει το τεράστιο ψυχαναλυτικό του ενδιαφέρον για τις περιοχές της γυναικείας φύσης που υπερέβαιναν τα έως τότε εσκαμένα στη διερεύνηση του Οιδιπόδειου Συμπλέγματος. Κατ’ επέκταση μας πληροφορεί και περί κάποιων ιδιότυπων αμυνών του Εγώ όποτε καλούνται να υποστηρίξουν μία συγκεκριμένη ψυχοπαθολογία, ενώ ταυτόχρονα δεν μπορούν να γίνουν εύκολα κατανοητές.

Κόρη, Έφηβη, Γυναίκα, Μητέρα: Το Αχανές της Θηλυκότητας

Aν θέλαμε μία περισσότερο ελεύθερα κλινική μετάφραση του ανωτέρω φροϋδικού σχολιασμού θα λέγαμε ότι η «θηλυκότητα» θεωρήθηκε εξ αρχής ως κάτι το αχανές. H αποκάλυψη και θεραπευτική αντιμετώπιση του συνόλου της θα απαιτούσε πολύ φωτεινή ψυχαναλυτική σκέψη. Πρόκειται για ένα χώρο που πολύ συχνά κινείται πέραν του κλινικά γνώριμου και διαθέτει συναρπαστική εσωτερικότητα. Αυτή ξεκινάει απ’ την ίδια την απόκρυφη ανατομία της. Για τους μελετητές/ψυχαναλυτές της οι προεκτάσεις της εσωτερικότητάς της δεν αργούν να εμφανιστούν και τότε τις βλέπουμε να ρέπουν και αυτές προς παρεμφερώς απόκρυφες και άκρως ενδιαφέρουσες κατευθύνσεις.

Αξίζει να σημειωθεί, ότι η ψυχαναλυτική βιβλιογραφία κάνει μονίμως αναφορές περί μητρότητας, οικογένειας, παιδαγωγικής και αρχών (π.χ. αιτίες αντι-κοινωνικής συμπεριφοράς) όπου σ’ όλους αυτούς τους πυλώνες ο ρόλος της «μητέρας» συνιστά την κορύφωση μιας ήρεμης δύναμης, υπευθυνότητας και συναισθηματικής συνοχής. Έτσι, σχεδόν τα πάντα στηρίζονται σ’ αυτήν την Μάνα η οποία δεν παύει να λειτουργεί επί τη βάσει μάλλον ασαφών κανόνων. Είναι δε πολύ ενδιαφέρον το γεγονός ότι αυτοί οι κανόνες στη πράξη μόνον για λίγο μπορούν να αντέξουν την σύγκριση με εκείνους της φαλλικής επιβολής και του εκθειασμού της αρρενωπής αρχηγίας που περιγράφεται στον αρχέγονο οιδιπόδειο μύθο και ο οποίος φαινομενικά πάντοτε νικά κατά κράτος.

Η Ιδιαιτερότητα της Θηλυκότητας

Εν τέλει, η ιδιαιτερότητα της θηλυκότητας γίνεται απ’ όλους ασυνείδητα αντιληπτή ως δύναμη η οποία είναι ικανή να διαθέσει τον απαιτούμενο χώρο εντός της προκειμένου να διαχειριστεί όλα τα άγχη – οιδιπόδεια ή ναρκισσιστικά – του εαυτού της και των γύρω απ’ αυτήν: δεν αρέσκεται ούτε στην ανταγωνιστικότητα ούτε στην ορμητική επιθετικότητα για επίλυση των πραγμάτων διότι συνολικά της φαίνονται φαιδρές συμπεριφορές. Προτιμάει να χρησιμοποιεί διευθετήσεις, συνεννοήσεις, ρεαλισμό.

Η Αφετηρία της Θηλυκότητας

Είναι γνωστό ότι ως κεντρική αφετηρία της θηλυκής ψυχολογίας αναφέρεται η σωματική γυναικεία κατάσταση του «ευνουχισμού» της. Αυτή ξεκινάει ευθέως από τα γεννητικά της όργανα. Στη συνέχεια ο ευνουχισμός προχωράει συμβολικά και ψυχολογικά. Κι’ έτσι ευνοείται η δημιουργία αντίστοιχων και ποικίλων μορφωμάτων εντός του θήλυ. Αυτή βέβαια είναι μία άκρως φοβική διατύπωση. Διότι, κατά βάση περιγράφει ένα έλλειμμα – σωματικό με τάσεις ψυχολογικές – το οποίον φυσικά η ίδια η γυναίκα ουδέποτε έμελλε να έχει και είναι εκ προοιμίου αδύνατο να το δεχτεί.

Μόνον σε παθολογικές καταστάσεις αυτό το φαντασιακό έλλειμα έχει υιοθετηθεί από το θήλυ. Φυσιολογικά η «κόρη» από πολύ μικρή ηλικία τείνει ν’ αναφέρεται στη διαφορετικότητά της και όχι σε κάποιο έλλειμα. Αργότερα η «έφηβος» κοπέλα προβληματίζεται έντονα στη περίπτωση που η σχέση της με το άλλο φύλο δεν είναι ισότιμη όπως θα ανέμενε. Ως «γυναίκα» επενδύει αυθόρμητα επί τη βάση των θηλυκών της προσόντων – που περιλαμβάνουν σωρεία ελκυστικών διεγέρσεων προς το άλλο φύλο – με τελικό στόχο μία επιτυχή σεξουαλική σχέση και πέραν αυτής. Τέλος, η «μητέρα» μη έχοντας λόγο να αποδείξει περαιτέρω το μεγαλείο της δήθεν-ευνουχισμένης και κρυφής ανατομίας της ξεπροβάλει με θάρρος, με αυτοπεποίθηση, συγκρότηση και αμέριστη υπερηφάνεια προς ανάδειξη και υποστήριξη των δημιουργημάτων της, των υπέροχων παιδιών της  – κάτι όντως εξαίρετο, ζηλευτό και αδιαφιλονίκητο.

Κόρη, Έφηβη, Γυναίκα, Μητέρα: Η Ψυχαναλυτική Προσέγγιση

Η κλασική ψυχανάλυση έχει μελετήσει επί μακρόν την πορεία από την κόρη προς την γυναίκα-μητέρα και έχει εξερευνήσει λεπτομερώς την όποια παθολογική εξέλιξη των πραγμάτων στις περιπτώσεις εκείνες κατά τις οποίες το συνολικό φαντασιακό έλλειμα ενσωματωθεί εν τέλει εντός του θηλυκού ψυχισμού ωσάν να επρόκειτο περί πραγματικότητας. Όντως, δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις όπου το θήλυ σε κάποιο απ’ τα παραπάνω στάδια μπορεί ακόμη-ακόμη και να αυτό-αποπλανηθεί σε μαζοχιστικές πρακτικές και να πιστέψει ότι κάτι της λείπει! Πολλές, αν όχι όλες οι ψυχικές της παθήσεις λέγεται ότι συνδέονται μ’ αυτή την φαντασιακή εκτροπή που μπορεί να υποσκάπτει τον εγγενή ρεαλισμό της, την συνεκτικότητα της σκέψης της, την καλοσύνη της και τον εγγενώς ήρεμο συναισθηματισμό της. Όταν τα ασυνείδητα αίτια και οι άμυνες που στηρίζουν μία εκτροπή στη γυναικεία ψυχολογία απωλέσουν την δυναμική τους τότε μία νέα συνείδηση αναδύεται.

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη συμμετοχή σας στη διημερίδα του Απριλίου «Κόρη, Έφηβη, Γυναίκα, Μητέρα» ή για εναλλακτική μορφή αίτησης παρακαλούμε επικοινωνήστε με τη γραμματεία του ΙΚΨ στο Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. ή τηλεφωνικά στο 2103312104.

Ομιλητές